Sint Jankerk aan de Haaksbergerstraat in Enschede.
Tekening van de oude Pathmoskerk. Tekening van W.B. Kortink.
Op 14 oktober 1920 werd de eerste steen gelegd voor de eenvoudige Sint Jankerk die in september 1921 werd geconsacreerd. De officiële oprichting van de parochie vond op 2 oktober daarna plaats. Op 2 oktober 2021 vierde de Sint Jan haar honderdjarig jubileum.
Voor de Eerste Wereldoorlog breidde de Enschedese textielindustrie zich snel uit. De stad groeide en had omstreeks 1920 al 63.000 inwoners. Op initiatief van onder andere de textielindustrie werden meerdere nieuwe woonwijken gebouwd, waaronder Pathmos. Naast huizen ontstonden in deze wijk winkels, scholen en kerken.
Kerk, pastorie en een scholencomplex aan de Haaksbergerstraat vormden een geheel.
De pastoor van de kerk, pastoor Waanders, werd in de Tweede Wereldoorlog op 13 juli 1942 opgepakt en zat tot 6 augustus 1943 als gijzelaar vast in kamp Sint Michielsgestel. Kort nadat hij vrij kwam, vierde hij zijn zilveren priesterschap, echter zonder groot feest.
Op 22 februari 1944 vond het grote bombardement op Enschede plaats en werd ook de parochie zwaar getroffen. Brandbommen vielen op delen van de wijken Pathmos en Veldkamp.
Terwijl de bevrijders in 1945 vanuit Haaksbergen naderden, werden door de bezetters bommen gelegd op de kruising van de Haaksbergerstraat met de singels. De kapelaans Terra en Pierik gingen vervolgens alle woonhuizen langs om de bewoners te waarschuwen voor het naderende gevaar. Alle ramen van de huizen werden opengezet en bijna iedereen zocht een goed heenkomen. In de kelder van de fabriek van Jannink aan de Haaksbergerstraat was het veilig schuilen. Vier van de zeven bommen ontploften maar de schade bleef beperkt. Wel werd de brug Zuid (Getfertbrug) vlak daarna opgeblazen.
Op 1 april 1945 om circa 13.30 uur stonden de eerste Engelse tanks voor de Sint Jankerk en werd Enschede bevrijd.
In de jaren vijftig breidde de stad zich in snel tempo verder uit en lag het aantal inwoners al op 109.000. De wijk Stadsveld werd gebouwd en was verantwoordelijk voor nog meer rooms-katholieke parochianen voor de Sint Jankerk aan de Haaksbergerstraat. De kerk werd daardoor veel te klein en verkeerde bovendien in deplorabele bouwkundige staat.
In die tijd werden wekelijks maar liefst zeven Heilige missen gehouden. De bouw van een nieuw kerkgebouw aan de Wethouder Nijhuisstraat op Stadsveld was dan ook in 1956 noodzakelijk geworden: de Heilige Michaëlparochie.
De Pastorie van de Sint Jankerk
De pastorie van de Sint Jankerk is gebouwd in de jaren 1920-1921, tegelijk met de toenmalige kerk op Pathmos. Zowel het exterieur als het interieur van het pand is niet of nauwelijks gewijzigd en verkeert in een uitstekende bouwkundige staat. In de pastorie zijn enkele markante interieuronderdelen zoals het trappenhuis met een fraai glas in loodraam en de ontvangsthal
Glas in loodraam in het trappenhuis van de pastorie
Begin jaren zestig werd besloten de Pathmoskerk te vervangen door de huidige Sint Jankerk aan de Haaksbergerstraat. De kerk is gebouwd naar een ontwerp van H.M. Koldewey (1924-1976), een architect van het modernisme en ontwerper van vele kerken in Nederland. De nieuwe Sint Jankerk werd in de jaren 1966-1967 in gebruik genomen
De huidige kerk is gebouwd in strakke en zeer sobere, functionalistische vormen, tegemoetkomend aan de richtlijnen van de liturgische vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Het is tot op dit moment de meest moderne kerk binnen het bisdom Utrecht, namelijk een forse, vlak afgedekte zaalkerk met een verhoogde ronde middenpartij. De daglichttoetreding in de kerk komt vanuit een binnentuin en een glasstrook onder de dakrand.
De Sint Jankerk onderscheidt zich door een uniek arena-ontwerp dat bij religieuze diensten uitgaat van het zogenaamde liturgisch centrum. Het altaar en de lezenaar maken deel uit van die cirkel en vormen een fysieke verbinding tussen priester, koor en aanwezige gelovigen. De traditionele knielbanken zijn verwijderd; gelovigen gaan nu – voor zover mogelijk – bij de eucharistieviering staan
De Sint Jankerk heeft een uniek doopvont van Italiaans travertijn, eveneens naar een ontwerp van architect H.W. Koldewey en gemaakt door steenhouwerij De Groot in Enschede.
De doopvont heeft een cilindrische, natuurstenen voet die belegd is met verticaal aangebrachte travertijn strips. De lichtgewelfde ijzeren deksel van de vont heeft twee horizontale grepen. Bovenop zijn vier gelijkvormige koperen kruisjes aangebracht, afgewisseld door ronde perforaties in het deksel. In het midden staat een glazen vlam.
De doopvont is geplaatst in een verdiepte ruimte die is omgeven door een gemetselde bank met marmeren zitplaatsen. Hierop kunnen familieleden rond de doopvont plaatsnemen, hetzelfde arenaprincipe als bij de eucharistievieringen. De bank wordt aan de noodzijde onderbroken door een pijler van geelwit geaderd travertijn waartegen een armatuur is aangebracht, identiek aan die tegen de zuidmuur bij de voorstelling van Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand. Bij de doopvont hangen schelpjes waarin de namen zijn geschreven van de kinderen die in de kerk zijn gedoopt.
In de kerk bevinden zich tevens de afbeeldingen van de kruiswegstatie (geappliqueerd), een Piëta (houtsnijwerk), enkele heiligenbeelden en de Mariakapel. Hier hangt het Mariabeeld dat zich voorheen in de Michaëlkerk bevond (bron: website Sint Jan)
